سال 1389، سال ببر و استقامت

سال 1389، سال ببر... سال سبز

بر اساس تقویم چینی امسال یعنی سال 1389، سال ببر است و سال قبل یعنی سال 1388، سال گاو بود.

این مساله مرا به یاد نقش برجسته ی شیر و گاو مربوط دوران هخامنشیان معروف به «شیر گاو شکن» انداخت. که در آن شیر که نماد «بهار و گرمی» است، بر و گاو که نماد «زمستان و سردی» است، غلبه می کند، تا «گرمی» بر «سردی»، و «سبزی» بر «زردی»، پیروز شود، این تقارن به من این ایده را داد که طراحی فوق را انجام دهم منتها به جای شیر، ببر را که از یک خانواده هستند جایگزین کردم.

در دوره ی هخامنشی، تصویر های وابسته به این دو جانور در توازن با یکدیگر به وفور در نگاره ها و جزییات تزیینی تخت جمشید به کار رفته است.

برای نمونه برخی از سر ستون ها به شکل شیر یا گاو تراشیده شده اند یا در نمونه ای دیگر در میانه ی پلکان کاخ آپادانا ، داریوش یکم را می بینیم که بر تختی بلند تکیه زده و پای خود را بر روی چهار پایه ای گذاشته است. در جزییات این نگاره، خراطی پایه های تخت شاه به گونه ای نشان داده شده که به پنجه ی شیر منتهی می شود و برعکس در پایه های زیر پایی شاه، به جای پنجه ی شیر از نقش سم گاو استفاده شده است.

اوج این تقابل در نقش برجسته ای در پلکان آپادانا نمایان می شود که عده ای از آن به «مبارزه ی شیر و گاو» تعبیر کرده اند و برخی نیز آن را تصویر «شیر گاوشکن» نامیده اند، اما از اختلاف نظر در نامگذاری که بگذریم این تصویر، شیری را نشان می دهد که به گاو نری هجوم آورده و همزمان که بر گرده ی گاو سوار شده، دندان ها را در کفل آن فرو برده است؛ گاو نیز سربرگردانده و به شیر نگاه می کند.

تصویر شیری که گاو نری را از پا در می آورد، جنبه ی نمادی دارد. ایلامی های باستان ، فصل سرما را با گاو و فصل گرما را با شیر نمایش می دادند. بنابراین تصویرهای مورد بحث نمایانگر تغییر فصل،[رسیدن]...بهار و جشن نوروز است. "

مهرداد بهار می نویسد: «در اینجا متحملاً شیر مظهر مهر و روشنایی و گاو مظهر ماه است، و دریده شدن گاو به دست شیر در تخت جمشید برابر دریده شدن گاو به دست مهر در دین مهر پرستی است. وظیفه ای که بعداً در اساتیر زردشتی به عهده ی اهریمن می افتد. از کشته شدن گاو به دست شیر (مهر) برکت برمی خیزد و رویش جهان گیاهی به ویژه گیاهان دارویی آغاز می گردد.»

اما در میان همه ی اختلاف نظرها دیدگاهی که به نظر می‌رسد بر سایر نگاه ها برتری داشته باشد تفسیری است که برای این صحنه قائل به معنای نجومی می‌شود و کسانی که به آن معتقدند بیشتر به این نکته اشاره می‌کنند که هنگام بهار و در آغاز سال نو میان شیر (اسد) یا نماد خورشید و صورت فلکی گاو (ثور) همنشینی به وجود می آید

چنین تفسیری البته متکی به این پیش دانسته است که در دوره ی هخامنشی مجموعه کاخ‌های تخت جمشید، جایگاهی برای برگزاری رسمی جشن های نوروز بوده است.